Biseda e gazetarit francez me Ismail Qemalin, pak javë para shpalljes së pavarësisë së Shqipërisë

Në vijim është shkrimi:

– Çfarë lajmesh?

I thashë një ditë se serbët kishin luftuar (mundur) turqit. U duk i kënaqur dhe thjesht më tha:

Por, tre javë më vonë, pasi “rrota e fatit” kishte ndryshuar, i mësova se turqit kishin mundur bullgarët. Nuk u duk fare i emocionuar dhe prapë më tha:

Atëherë ai më shpjegoi mendimin e tij, i cili rridhte nga populli i tij – sepse ai ishte shqiptar dhe quhej Ismail Qemali.

– Po, ishte shumë mirë pavarësisht fituesit apo humbësit.

Kishte sosur momenti që ai kishte pritur gjatë gjithë jetës së tij, populli kishte pritur për shekuj me radhë momentin kur më në fund Shqipëria do të shkundte zgjedhën turke dhe do të bëhej një komb i pavarur. Ajo u bë, në fakt, disa javë më vonë dhe Ismail Qemali do të ishte kreu i parë i qeverisë së përkohshme.

Ismail Qemali fliste me krenari për historinë e vendit të tij, i cili përgjatë Adriatikut ofron të njëjtin aspekt të çizmes ashtu si Portugalia përgjatë Gadishullit Iberik, por mes shkëmbinjve dhe kreshtave.

Sipas pemës gjenealogjike, raca e tij ishte më e vjetra e Evropës, sepse ajo e kishte origjinën në fiset e para aziatike të cilat kishin ardhur dhe ishin vendosur në agimin e botës sonë të vjetër, pikërisht në Iliri. Gjithsesi, kjo racë, nuk kishte asnjë lloj lidhje me racat sllave, greke, turke, romake të Ballkanit dhe ajo kishte ruajtur pastërtinë primitive të saj.

Ajo praktikonte zakonet më kurioze të mesjetës, si për shembull i lejonte gruas të udhëtonte e vetme nga një skaj i vendit në tjetrin pa u sulmuar apo ngacmuar nga dikush. Dhe, burrat, në luftë të vazhdueshme (hakmarrje), vinin mbi çdo gjë fjalën e dhënë (besën).

Ky vend i egër, i paarsimuar, i pamëshirshëm, ishte vendi ku ideja e kombit i kishte rrënjët më të thella sesa besimet fetare që degëzoheshin në një sasi sektesh.

E pyesja shpesh Ismail Qemalin:

– Si do t’i bëni bashkë katolikët e Shqipërisë veriore, myslimanët e Shqipërisë qendrore dhe ortodoksët e Shqipërisë jugore?

– Ata janë të bashkuar – më përgjigjej ai me padyshim – nga adhurimi i vetëm që ata bartin më vete për atdheun prej gjashtëqind vitesh.

Për këtë, Ismail Qemali nuk e ekzagjeronte.

Kur, në shekullin XV turqit vërshuan nga Azia dhe thyen “digën” e Kostandinopojës, përballë tyre u gjet në gadishull raca antike shqiptare e cila u bëri atyre një rezistencë të lartë. Legjioneve osmane iu deshën pesëmbëdhjetë muaj për të pushtuar Shkodrën dhe kur jeniçerët hynë në qytet gjetën aty kufomat e grave mbi muret rrethuese. Këto gra kishin luftuar si burrat.

Pesë shekuj më vonë, në vitin 1878, Evropa, e cila e ka zakon të jetë bujare me eshtrat e popujve që nuk i njeh mirë, i bëri dhuratë Serbisë territoret e Kurshumlisë dhe të Vranjës, ndërsa Malit të Zi ato të Plavës dhe Gucisë. Si arsye, një lëkundje e gjatë tronditi malet shqiptare. Serbisë iu desh të përdorte armët për të marrë këto territore, ndërsa Evropa dërgoi një flotë ndërkombëtare në Ulqin që Mali i Zi të merrte pjesën e tij … Shqipëria, e indinjuar, iu drejtua Turqisë e cila kishte lejuar masakrën e tokës së Shqipërisë së vjetër. Një kryengritje e tmerrshme shpërtheu. Portës së Lartë iu desh një ushtri prej 30 mijë vetash për të shtypur atë.

Me pak fjalë, një popull që luftoi për shekuj me radhë për të mos qenë vasal dhe para njëzet e shtatë viteve besoi se do të ishte përfundimisht i pavarur.

E shoh ende, atë mëngjesin e nëntorit 1912, kur Ismail Qemali, i emëruar nga Evropa kryetar i qeverisë së përkohshme të Shqipërisë autonome, u largua nga Hotel Pera, me një çantë në dorë.

Çanta e tij nuk ishte e rëndë, por zemra e tij ishte e mbushur plot shpresë.

– Po marr anijen – tha ai. Po nisem për Shqipëri, si vend i lirë.

– A do të jetë ajo e lumtur? – e pyeta.

– Ajo do të jetë, meqë është e çliruar nga zgjedha turke.

Ja pra, i miri Ismail Qemali ishte ëndërrimtar, sepse mund të çlirohesh nga zgjedha turke, por pa qenë për këtë i lumtur … (Darsiani)